پيرو ابلاغ چشم‌انداز بيست‌ساله كشور از سوي مقام معظم رهبري (مدظله العالي)، بسياري از استان‌ها و شهرهاي بزرگ كشور از جمله تهران، مشهد مقدس، اصفهان و كرمان، خود را به چشم‌اندازهاي بلندمدت در راستاي چشم‌انداز بزرگ كشور مجهز كرده‌اند. در اين راستا شهرها و شهرداري هاي استان خراسان جنوبي نيز هم‌صدا با ساير شهرها و استان‌هاي پيشرو، تصوير مطلوب خود در افق 1416 را به تصوير مي كشد و علاوه بر اين كه سهم خود را در تحقق چشم‌انداز بزرگ كشور معين خواهند نمود، هويت و فلسفه خود را نيز تعيين كرده و نقش و جايگاه خود را در شبكه شهرهاي ايران اسلامي معين مي كنند.
اساساً امروزه توسعه شهرها در غياب يك چشم‌انداز بزرگ و الهام‌بخش، نامتوازن و بي‌سرانجام خواهد بود. اما از آن‌جا كه توسعه شهر به عنوان يك پديده چندبعدي، مستلزم نگاه جامع به همه ابعاد آن مي‌باشد، تدوين چشم‌انداز بلندمدت آن‌ بدون حضور و مشاركت حداكثري كليه ذي‌نفعان از اثربخشي لازم برخوردار نيست. بر همين اساس، در فرايندهاي نوين تدوين چشم‌اندازهاي شهري از رويكردي موسوم به “آينده‌نگاري” استفاده مي‌شود كه مشاركت طيف گسترده‌اي از ذي‌نفعان، از مديران استاني و شهري تا صاحب‌نظران و كارشناسان و حتي شهروندان را جلب مي‌كند. مطالعه تطبيقي بسياري از شهرهاي تراز اول جهان مانند ملبورن استراليا، حاكي از همين موضوع مي‌باشد.
كيفيت “چشم‌انداز” شهرها و محلات و فرايند تدوين آن، نقشي كليدي در تعيين سرنوشت اقتصادي، اجتماعي و كالبدي آن‌ها ايفا مي‌كند. اين امر موجب شده است كه چشم‌اندازسازي به يك فعاليت ويژه و پراهميت در فرايند برنامه‌ريزي و طراحي شهري بدل شود؛ به گونه‌اي كه شايد بتوان “چشم‌اندازسازي” را “قلب” اين فرايند دانست.
در حوزه شهري، چشم‌انداز شهر بيان وضعيت ايده‌آلي است كه جامعه اميد دارد و در آينده به آن نايل آيد. چنين چشم‌اندازي بايد ميان كل جامعه مشترك باشد؛ به گونه‌اي كه به مفهوم واقعي كلمه بتوان آن را “از آن همه ما” دانست. در اين تعريف دو ويژگي ديگر از مفهوم چشم‌انداز كه عبارتند از “آرمانگرايانه‌بودن” و “مشترك و از آن همه بودن” چشم‌انداز مورد تاكيد قرار گرفته است.

آ خرين نسخه دستورالعمل تدوين سند برنامه پنج ساله راهبردي-عملياتي شهر و شهرداري در آبان ماه سال1394 تهيه شده است و در تاريخ 94/10/5 به استانداري ها و فرمانداري هاي سراسر كشور جهت بهره برداري، ابلاغ گرديده است .  در اين دستورالعمل، تجارب شهرداري هاي شهرهاي پيشرو جهان و تجارب داخلي  مد نظر قرار گرفته است و در تهيه آن سعي گرديده است، نواقص دستورالعمل پيشين تا حد زيادي مرتفع گردد. تدوين برنامه پنج ساله راهبردي-عملياتي شهر و شهرداري بر اساس اين دستورالعمل، مي تواند حلقه اتصال نظام برنامه ريزي بلندمدت فضايي-كالبدي شهر (طرح جامع و طرح تفصيلي) با برنامه كوتاه مدت شهرداري (بودجه شهرداري) باشد.

 برنامه هاي راهبردي توسعه شهري، پاسخي به نياز مديريت شهري در كشور در مورد تدوين برنامه اي فراگير است به گونه اي كه بتواند در كنار برنامه هاي توسعه شهري متداول در ايران، مانند برنامه جامع-تفصيلي كه اغلب ناظر بر ساماندهي كالبدي-فضايي شهر است و ساير برنامه هايي كه با هدف رفع بخشي از مسائل روزمره شهر مورد استفاده قرار مي گيرند، در چارچوبي علمي به آينده محتمل توسعه شهر به شكلي هدفمند و با اتكا به مشاركت همه بهره وران بپردازد.   

اين دستورالعمل به دنبال آن است كه ضمن تعيين سلسله مراتب تهيه و تصويب تا اجرا و پايش برنامه در دوسطح راهبردي و عملياتي به فرايندي از برنامه ريزي دست يابد كه تمامي رهنمودهاي راهبردي و جهت گيري هاي بلندمدت و ميان مدت توسعه شهر از اسناد فرادست استخراج و در آن لحاظ شود يا درصورت نياز توليد و به روزرساني شود و چارچوبي براي تدوين برنامه راهبردي و عملياتي شهرداري ارائه دهد به نحوي كه به پيشنهادهاي روشني براي انجام تمامي فعاليتهاي شهرداري منجر شود.

از ويژگي هاي ممتاز اين دستورالعمل مي توان به تهيه سند راهبردي توسعه شهر به صورت فرابخشي و ترسيم آينده شهر و اتصال رهنمودها و پيشنهادهاي راهبردي اسناد توسعه شهري به نظام بودجه‌ريزي سالانه شهرداري از طريق تعريف پروژه‌هاي سرمايه‌اي و فعاليت‌هاي مستمر به تفكيك سال‌هاي برنامه، در برنامه عملياتي ميان مدت و تعيين محل تأمين اعتبار آن‌ها اشاره كرد.

پيش بيني منابع مالي و درآمدهاي شهرداري در سناريوهاي مختلف، ارائه پيشنهادهاي قابل اجرا در چارچوب‌ محدوديت‌هاي مالي، اداري و فني و پرهيز از آرمان‌گرايي و داشتن قابليت سنجش خروجي محصول و خدمت با استفاده از تعريف اهداف كمّي در سطح كلان و خُرد را ديگر ويژگي هاي اين دستورالعمل ذكر نمود.

همچنين قابليت انعطاف پذيري عمليات با استفاده از امكان پايش و نظارت بر اجرا و بازنگري در برنامه‌ها با توجه به تغييرات شرايط محيط دروني و بيروني و نظم بخشي به فعاليت‌هاي شهرداري و ايجاد هماهنگي بين بخش‌هاي مختلف درون سازماني شهرداري از ديگر ويژگي هاي عمده اين دستورالعمل مي باشد.

بر اساس اين دستورالعمل، رئوس كلي شرح خدمات و نحوه پيشبرد سند برنامه پنج ساله راهبردي-عملياتي شهر و شهرداري به شرح ذيل مي باشد:

1) بررسي اسناد فرادست

1-1) بررسي قوانين، ضوابط و مقررات ناظر بر توسعه شهري در سطح شهر و فراشهر

2-1) بررسي اسناد برنامه هاي توسعه در سطح فراشهري(ملي، استاني، شهرستان) و استخراج جايگاه شهر مورد بررسي در آن ها و جهت گيري هاي راهبردي براي توسعه شهر

3-1) بررسي اسناد برنامه هاي توسعه شهري مصوب (طرح جامع، هادي و تفصيلي شهر) و استخراج جايگاه شهر مورد بررسي در آن ها و جهت گيري هاي راهبردي براي توسعه شهر

4-1) بررسي اسناد برنامه اي بخشي براي توسعه شهر(ترافيك، پسماند، محيط زيست، فاضلاب، مديريت منابع آب، مصرف انرزي و مانند آن ها) و استخراج جهت گيري هاي راهبردي براي توسعه شهر

5-1) جمع بندي و تحليل جهت گيري هاي راهبردي توسعه شهر مستخرج از اسناد فرادست و مرتبط

2) مطالعات و برنامه ريزي راهبردي شهر

1-2) انجام فرآيند چشم انداز سازي با جلب مشاركت بهره وران(تعيين ماموريت، چشم انداز، راهبردها و سياست هاي اجرايي توسعه شهري) در صورت عدم كفايت جهت گيري هاي راهبردي مستخرج از اسناد فرادست و مرتبط جهت تدوين چشم انداز ئ راهبردها

2-2) تشكيل جدول تحليل راهبردي  قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهديدها (SWOT) جهت استخراج راهبردها . سياست هاي اجرايي

3-2) تكميل فرم شماره 1(به دستورالعمل مراجعه شود)

3) برآورد درآمدها و منابع تامين اعتبار شهرداري در طي سال هاي برنامه

1-3) بررسي روند درآمد شهرداري در پنج سال اخير(اعم از درآمدهاي نقدي و غير نقدي)

2-3) بررسي دورنماي درآمدهاي پايدار و ناپايدار شهرداري در طي سال هاي برنامه

3-3) دسترسي شهرداري به بازارهاي مالي و فروش دارايي و وصول مطالبات در طي سال هاي برنامه

4-3) ارائه سناريوهاي تامين مالي و مشاركت بخش خصوصي در اجراي برنامه

5-3) ارائه سناريوهاي درآمد شهرداري براي سال هاي برنامه به تفكيك  انواع كدهاي درآمدي  در دوره برنامه

6-3) پيش بيني درآمدها و منابع تامين اعتباري شهرداري در سال هاي برنامه

7-3) نتيجه گيري و توصيه هاي مالي لازم براي تامين منابع برنامه

8-3)تكميل فرم هاي شماره 3 و 4 (به دستورالعمل مراجعه شود)

4) برنامه ريزي عملياتي شهرداري در پيوند با برنامه ريزي راهبردي شهر

1-4) شناسايي طرح هاي مورد نياز برنامه به تفكيك حوزه هاي كاركردي در اتصال با سياست ها و راهبردهاي برنامه و تكميل فرم شماره 7 دستورالعمل و در صورت نياز به تعريف طرح جديد، تكميل فرم شماره 9 آن.

2-4) تهيه فهرستي از پروژه هاي در حال اجرا و مصوب شهرداري به تفكيك هر يك از برنامه هاي وظايف سه گانه خدمات اداري، خدمات شهري و عمران شهري

3-4)ارائه شناسنامه و مشخصات تفصيلي پروژه ها و تكميل فرم شماره 10

4-4) ارائه مشخصات فعاليت هاي هزينه اي وظايف خدمات اداري و خدمات شهري و تكميل فرم شماره 11

5-4) اولويت بندي پروژه هاي عمراني با تكميل فرم هاي شماره 12 تا 17

6-4) تعيين اولويت پروژه ها با استفاده از فرم شماره 18

7-4) تعيين اهداف كمي طرح ها با استفاده از فرم شماره  6

8-4) تكميل درختواره اجراي برنامه با تكميل فرم هاي شماره 2

9-4) تدوين برنامه عملياتي شهرداري در وظايف سه گانه شهرداري و برنامه هاي اجرايي با استفاده از فرم هاي شماره 19 تا 26

5) نظام پايش و بازنگري برنامه

1-5) تفسيم كار بين دستگاه هاي اجرايي شهرداري جهت انجام برنامه

2-5) پايش اجراي پروژه هاي عمراني از طريق تكميل فرم شماره 27

3-5) پايش اجراي فعاليت هاي هزينه اي از طريق تكميل فرم شماره 29

4-5) پايش اهداف كمي طرح ها از طريق تكميل فرم شماره 30

5-5) پايش اهداف عملياتي از طريق تكميل فرم شماره 31

6-5) ارائه درخواست هاي بازنگري در برنامه از طريق فرم شماره 32 تا 35 (در صورت نياز)

6)تهيه لايحه برنامه راهبردي-عملياتي شهر و شهرداري جهت ارايه به شوراي شهر و ساير مراجع ذيربط مطابق بند 13 دستوراعمل ابلاغي

بر اساس اين دستورالعمل پروژه هاي پيشنهادي در قالب وظايف سه گانه خدمات اداري، خدمات شهري و عمران شهري طبقه بندي مي شود. وظايف به  20 برنامه اجرايي و برنامه ها به 103 طرح تقسيم مي شوند.

الف) وظيفه خدمات اداري شامل 5 برنامه به شرح ذيل است كه براي هيچ يك از آن ها طرحي در نظر گرفته نشده است:

• خدمات مراقبتي و نظارتي
• توسعه منابع انساني
• خدمات مالي و مديريت
• تحول اداري و فن آوري اطلاعات
• ساير خدمات

ب) وظيفه خدمات شهري داراي 6 برنامه به شرح ذيل است:

• نظافت محيط زيست شهري
• نگهداري و بهبود محيط شهري
• آتش نشاني، خدمات ايمني و حفاظت شهر
• بهبود ترافيك شهري
• حمل و نقل شهري
• شهرسازي و نظارت بر توسعه و عمران شهري

ج) وظيفه عمران شهري داراي 9 برنامه به شرح ذيل مي باشد:

• برنامه ريزي توسعه شهري
• هدايت و دفع آب هاي سطحي درون شهري
• حمل و نقل و بهبود عبور و مرور شهري
• ايجاد تاسيسات حفاظتي شهرها
• بهبود محيط شهري
• ايجاد اماكن و فضاهاي ورزشي، فرهنگي و گردشگري
• ايجاد ساير تاسيسات و تسهيلات شهري
• ايجاد تاسيسات درآمد زا
• ديون پروژه هاي پيش بيني نشده