روش‌شناسي 
روش انجام اين پژوهش آينده نگاري خواهد بود. چيستي آينده نگاري: آينده نگاري روش علمي ساختارمند، يادگيرنده، مشاركتي، معطوف به اقدام و آينده نگر است. آينده نگاري ابزارهايي براي حمايت از مشاركت كنندگان در اختيار آنها قرار مي دهد تا آنها بتوانند چشم انداز آينده و راه هاي رسيدن به آن را توسعه دهند. مزاياي استفاده از آينده نگاري: آينده نگاري چه به لحاظ اثرات فرايندي و چه به لحاظ خروجي هاي مورد انتظار مزاياي زيادي دارد كه به برخي از آنها در بخشهاي آتي نيز اشاره خواهد شد. اما برخي مزيتهاي كلي آن عبارتند از § بهبود كيفيت تصميم گيري، سياستگذاري و برنامه ريزي از طريق ممكن ساختن اقدامات استراتژيك موثر، ايجاد چشم انداز مشترك، نگاه بلندمدت و دانش گسترده تر § بهبود اثربخشي سياستگذاري و برنامه ريزي از طريق مشاركت گسترده ذينفعان، و ايجاد تعهد و انگيزه در آنان § گسترش ظرفيتهاي نظام نوآوري از طريق ايجاد شبكه دانش جديد و چرخش ايده هاي جديد در ميان شبكه فعالين، ايجاد فرهنگ آينده نگري و افزايش انعطاف و سرعت سيستم تصميم سازي و تصميم گيري نحوه انجام روش آينده نگاري شامل 3 فاز اصلي است كه شكل زير آنها را نشان مي‌دهد: § پيش آينده نگاري؛ در اين مرحله طراحي كلي پروژه صورت مي پذيرد و شامل گامهاي زير است § تحليل شرايط § تحليل محيط هر پروژه آينده نگاري نه در خلا بلكه در شرايط مكاني-زماني مشخصي انجام مي پذيرد. ولذا هر پروژه آينده نگاري محيط خاص خود را داراست كه داراي المانهاي اجتماعي اقتصادي و فرهنگي خاص خود است. شناسايي امكانات و محدوديتهاي اين محيط براي انجام مناسب و داشتن تاثيرات مناسب براي هر پروژه ضرورتي انكارناپذير است. در اين مرحله نوعا از روشهاي پويش محيطي يا STEEP، تحليل روند و تحليل پيشران براي شناسايي و تحليل محيط استفاده مي شود. § شناسايي چرخه سياستگذاري در اين مرحله هدف شناسايي ديگر پروژه ها برنامه ها و سياستهاي مرتبط با اين پروژه است. در اينجا بايد تفاوتها و همچنين مزيتهاي پروژه و جايگاه آن در ارتباط با ديگر پروژه ها و سياستها مشخص گردد. در اين مرحله نوعا از روش تحليل اسناد فرادست استفاده مي گردد. § جلب حمايت سياسي به دليل نياز آينده نگاري به مشاركت گسترده همه ذينفعان و صرف زمان و هزينه زياد اطمينان بخشي به مشاركت كنندگان از اين منظر كه آنها در پروژه اي معتبر و داراي حمايتها لازم و لذا موثر شركت دارند از عوامل كليدي موفقيت آينده نگاري است. حمايت سياسي معتبر توسط افراد شاخص چنين اطميناني را به وجود خواهد آورد. نوعا شناسايي امكانهاي حمايت سياسي توسط مجري و جلب حمايت آنها با توجه به جايگاه كارفرما توسط وي انجام مي پذيرد. § تعيين قلمرو (scoping) 1-2-1- گرفتن تصميمات اصلي در هر پروژه آينده‌نگاري، پيش از هر چيز لازم است چند مولفه كليدي معين شوند، از جمله اهداف و خروجي‌هاي مورد انتظار، گستره و موضوعات تحت پوشش پروژه، افق برنامه، مخاطبان و ذينفعان آن، اسناد فرادست، سوابق قبلي، منابع و ظرفيت‌ها و …) اين كار معمولاً از طريق طراحي، توزيع و جمع‌بندي يك پرسشنامه موسوم به “پرسشنامه تعيين قلمرو” انجام مي‌شود. چنانچه نتايج اين پرسشنامه ايجاب كند، با توافق طرفين تغييرات اندكي در شرح خدمات پروژه به وجود خواهد آمد. شكل زير، مولفه‌هاي تعيين قلمرو را نشان مي‌دهد. 
-2-2- طراحي و ايجاد ساختار سازمان اجرايي در اين بخش اركان اصلي اجرايي پروژه ايجاد و وظايف و نحوه ارتباط آنها باهم تعيين مي گردد كه عبارتند از: كميته راهبري: اين كميته كه متشكل از 7 تا 10 نفر از مديران ارشد يا خبرگان مورد وثوق كارفرماي محترم مي‌باشد، وظيفه هدايت و راهبري كلان پروژه و نظارت عاليه بر حسن اجراي آن را برعهده دارد. و براساس اطلاعات به دست آمده از بخشهاي قبل و شرايط موجود اعضا آن تعيين مي گردند. دبيرخانه: اجراي پروژه‌اي در اين ابعاد، مستلزم فعاليت‌هاي هماهنگي، اداري و اجرايي زيادي است كه بخش قابل توجهي از آن، جزء شئونات كارفرما است. ناظر: ناظر فردي حقيقي يا حقوقي آشنا به مباني برنامه‌ريزي و سياستگذاري و آينده‌نگاري است كه از سوي كارفرما تعيين و به مجري معرفي خواهد شد. ناظر مسئول ارزيابي كيفي و كمي فرايند و نتايج پروژه مطابق با شرح خدمات خواهد بود. تيم هاي مطالعاتي و اجرايي مختلف: اين تيم‌ها، متشكل از پژوهشگران باسابقه و زبده‌اي هستند كه در سازمان مجري شكل گرفته و وظيفه تامين اطلاعات، انجام مطالعات پشتيبان و تسهيل‌گري پانل‌ها را برعهده دارند. يك تيم دو نفره نيز مامور هماهنگي، تداركات و امور اجرايي خواهد بود. بخش ارتباطات و روابط عمومي: به دليل اينكه آينده نگاري روشي فرايندگرا، مشاركتي (متخصص و غير متخصص) و معطوف به اقدام است وجود روابط متقابل مناسب جهت تسهيل روابط علم– جامعه و امكانپذير كردن پروسه يادگيري متقابل از الزامات يك آينده نگاري موفق است. براي تعيين استراتژي ارتباطات مناسب و طراحي ساختار و نحوه اجراي ارتباطات مناسب پروژه از روش مطالعه نظري استفاده خواهد شد. § روش شناسي 
1-3-1- تعيين چارچوب روش شناختي رويكردهاي روش شناختي گوناگوني درباره آينده نگاري وجود دارد اما در يك نگاه كلان پروژه هاي آينده نگاري از يك طرف يا فرايندگرا هستند و يا نتيجه گرا و از طرف ديگر يا به دنبال ايجاد اجماع هستند و يا در مقابل به دنبال ايجاد بديلهاي متفاوت. از طرف ديگر هريك از روشها نيز يا نخبه گرا هستند و يا مشاركتي و از نگاهي ديگر يا انعطاف پذيرند و يا از پيش تعيين شده. با تركيب اين حالتها ما با 16 چارچوب روش شناختي براي آينده نگاري مواجه هستيم كه با توجه به اطلاعات به دست آمده و از مراحل تحليل شرايط و تعيين قلمرو مي توان رويكرد روش شناختي براي آينده نگاري را انتخاب كرد 
1-3-2- شناسايي و انتخاب روشهاي اصلي حدود چهل روش در جعبه ابزار آينده نگاري وجود دارد. در اين گام بايد روشهاي اصلي و نحوه ارتباط آنها باهم تعيين گردند. براي انجام اينكار از اطلاعات كليه بخشهاي قبل شامل تحليل محيط، تعيين قلمرو و چارچوب روش شناختي از يك طرف و در نظر گرفتن منابع مالي، زماني و انساني از طرف ديگر بايد اتخاب گردند. در اين مرحله معمولا از روش پرسش نامه و يا پانل متخصصان براي اينكار استفاده مي شود. براي مراحل مختلف از جمله تحليل محيط، شناسايي آينده هاي ممكن و مطلوب و نحوه رسيدن به آنها از تركيبي از روشهاي مختلف موجود استفاده مي شود. به عنوان مثال اگر در مراحل قبل به اين نتيجه برسيم كه خروجي نهايي پروژه ره نگاشت فناوري براي اقتصاد فرهنگ است، تركيبي فرضي از روشها مي تواند چنين باشد؛ 1-3-3-  . شناسايي مشاركت كنندگان و تعيين نحوه مشاركت با توجه به ماهيت مشاركتي آينده نگاري شناسايي مشاركت كنندگان و تشويق و متعهد سازي مشاركت كنندگان و ايجاد ارتباط مناسب بين آنها از مسائل مهم اين مرحله هستند. براي شناسايي مشاركت كنندگان معمولا از روش هم‌نام‌گزيني (Conomination) و نمايه ذينفعان (Stakeholder profiling) و براي تعيين نحوه مشاركت و ايجاد ارتباط مناسب و انگيزه از روش چشم انداز سازي و از روشهاي نوين ارتباطات و ماتريس تخصص(مهارت)-اراده (قدرت) استفاده مي شود § اجراي پروژه آينده نگاري طراحي مناسب يك پروژه آينده نگاري شرطي لازم اما نه شرط كافي براي اجراي مناسب آن است. با توجه به ماهيت مشاركتي و فرايندگراي آينده نگاري در اين مرحله با دو مساله اصلي رو برو هستيم؛ اولي انطباق پذيري مستمر فرايند اجرا و دومي حفظ اثر يادگيري. با توجه به نيازهاي جديد مشاركت كنندگان و كارفرما در حين پيشرفت پروژه از يك طرف و همجنين اطلاعات ورودي از سامانه بازخورد تيم اجرا همواره بايد روش و مسير مشخصي براي نحوه به روز رساني و بازخورد حين اجرا در نظر داشته باشد. براي اينكار از روش ارزيابي حين اجرا استفاده مي شود. از طرف ديگر با توجه به تنوع مشاركت كنندگان و همچنين تفاوت در تخصص و دانش هاي آنها داشتن الوي منابي براي برقراري ارتباط بين مشاركت كنندگان ضروري است. براي انجام اينكار از يافته هاي گروه ارتباطات و همچنين برگزاري سمينارها و كنفرانسها استفاده مي شود. در مرحله اجرا بايد الگوي مناسبي براي مديريت زمان و مشاركت كنندگان و ارتباطات ميان اجزاي مختلف پروژه نيز در دست داشت. البته چارچوبها و روشهايي براي انجام اين امور وجود دارد كه به دليل طولاني شدن متن فعلا از مطح كردن آنها در اينجا اجتناب مي كنيم. § تعيين نحوه مديريت اجرا § مديريت زمان § مديريت مشاركت كنندگان § مديريت ارتباطات § پسا آينده نگاري § نحوه انتشار نتايج رويكردهاي متفاوتي براي انتشار و توزيع نتايج حاصل از آينده نگاري و جود دارند مانند؛ قالب متني؛ مانند ايجاد مركز داده، ايجاد وب سايت، انتشار در قالب كتابها و گزارشها و يا در قالب نشريات و برنامه هاي تلويزيوني. الگوي مشاركتي؛ مانند برگزاري سمينارها، كنفرانس، وركشاب و جلسات تخصصي در اين گام هدف شناسايي و ايجاد الگوي مناسب انتشار براي به دست آوردن حداكثر استفاده و اثرگذاري نتايج حاصل از آينده نگاري است. § مدل ارزيابي مهمترين مساله بعد از انجام آينده نگاري نحوه ارزيابي آن چه براي بررسي اثربخشي، كارايي و تناسب و چه در جهت يادگيري براي پروژه هاي آينده است. هدف در اينجا ايجاد روش مناسب ارزيابي آينده نگاري بر اساس نيازهاي مطروحه و اهداف اوليه در قياس با دست آوردها و خروجي هاي پروژه است. رويكردها و روشهاي ارزيابي متفاوتي براي آينده نگاري وجود دارد كه بايد با توجه به عوامل مختلف اتخاب و اجرا گردد اما همه آنها نوعا داراي مراحل زير هستند؛ 
§ انتخاب روش و نوع ارزيابي § تعريف دامنه و رويكرد ارزيابي § تعريف و انتخاب متغيرهاي اثربخشي § ارزيابي اثر بخشي پروژه § تعريف و اتخاب متغيرهاي كارايي § ارزيابي ميزان كارايي پروژه § تعريف و انتخاب متغيرهاي تناسب § ارزيابي تناسب پروژه ساختار نظارت و پايش برنامه |